پژوهش”آسیب شناسی مادران سرپرست خانوار ” (مقاله شماره یک)

به نام خالق زیبایی­ها

مقدمه :

از نخستین روزهای شروع فعالیت­های “موسسه خیریه یاوران ایتام” با خانم “سهیلا بلوری” همراه بودیم، که او خود یک همراه، یک همفکر و پایه­گذار در یاوران بود…

و حالا با تخصص کارشناس ارشد در زمینه مددکاری اجتماعی با او همراهیم و قرار­ است با مقالاتی علمی و با کندوکاوی دقیق در خدمتش باشیم و گروه هدف خود را که “خانوارهای مادر سرپرست” هستند، بیشتر و بهتر بشناسیم…

امید آنکه این سلسله مقالات که در جهت افزایش سطح آگاهی مخاطب ارائه می­گردد بتواند برای تک تک ما که تجربه چندین ساله در یاوران داریم کمکی مضاعف باشد .

مهری نوحی

“آسیب شناسی مادران سرپرست خانوار”

زنان بیوه جوان که مسئولیت مراقبت از کودکان خود را به عهده دارند، پس از فوت همسر با بسیاری از چالش­های جسمی، روحی، عاطفی و مالی مواجه می­شوند. همه مسئولیت­ها شامل مراقبت از کودکان و تامین نیازهای مالی و عاطفی آنان که قبلا بین زن و شوهر تقسیم می­شده، بر روی شانه­های مادر سنگینی می­کند. علیرغم این واقعیت که افراد در شرایط مختلف واکنش­های متفاوت نشان می­دهند، نتیجه بسیاری از تحقیقات حاکی از چالش­های روحی، جسمی و مالی مشترکی در میان افراد این گروه آسیب پذیر می­باشد. در این مقاله سعی می­شود ضمن طرح این مشکلات به طور مبسوط در مورد هریک از این چالش­ها بحث و بررسی نمائیم. امید آن که آگاهی و اقدامات هریک از ما در ارتباط با شرایط و مشکلات مادران سرپرست خانوار گامی مثبت درجهت بهبود شرایط زندگی آنان باشد .

الف- مشکلات روحی :

سخت­ترین معضلات روحی بلافاصله پس از فوت همسر شروع می­شود. این مقطع در اکثر موارد شامل انکار واقعیت و احساس خشم مفرط می­باشد. بسیاری از افراد با ازدست دادن همسر احساس یاس و نا امیدی، درماندگی و تنهایی، فرو پاشیدن آمال و آرزوها، نداشتن حامی و تکیه گاه و نگرانی مفرط نسبت به آینده خود و فرزندانشان می­نمایند. بسیاری از تحقیقات، بازگشت به دوران تجرد، از دست دادن هویت خود به عنوان یک فرد متاهل و بازسازی هویتی جدید به عنوان فردی مجرد با انبوه مسئولیت¬ها را یکی از بزرگترین معظلات روحی این دسته از بانوان به شمار می­آورند. عدم دریافت حمایت­های روحی، معنوی و مالی منجر به عمیق­تر و طولانی­تر شدن دوران دردناک سوگواری و متوقف شدن شخص در این مرحله می­گردد. این پدیده نهایتا “میتواند سرمنشاء بیماری­های عدیده  روحی و جسمی مانند افسردگی و دیگر ناراحتی­های متعدد اعصاب و روان گردد.

ب- مشکلات مراقبت و تربیت کودکان :

عدم توانایی دربرآورده ساختن نیازهای روحی و مالی فرزندان و مراقبت کامل از آنان و احساس شدید گناه نسبت به این ناتوانی بسته به علت مرگ همسر این احساس گناه می­تواند را مضاعف شود. به ویژه برای بانوانی که همسر خود را در اثر، خودکشی، اعتیاد، و یا ارتکاب جرم و اعمال غیرقانونی از دست داده­اند. از دست دادن همسر موجب پیچیدگی و تزلزل زیادی در نقشی که تک تک افراد خانواده دارند می­گردد (role confusion) .- به عنوان مثال مادری که همیشه نقش حامی همسر و فرزندان خود را ایفا میکرده، پس از مرگ همسر وادار به اجرای نقش مدیریت خانواده را که قبلآ همسرش به عهده داشته، می­شود. این امر به تنهایی قابلیت ایجاد پیچیدگی روحی و رفتاری زیادی را در خانواده دارد. برای مثال دربرخی موارد فرزند پسر از قبول نقش جدید مادر سر باز زده و خود را جایگزین پدر احساس می­کند. و یا فرزند دختر سعی در مشارکت بیشتر از حد توان خود با مادر در اجرای مسئولیت­های وی می­نماید. این امر به تنهائی فرصت کودکی کردن را از کودکان گرفته و باعث جهش تکاملی آنان می­شود. پیامد­های این پدیده توام با گسترش روابط نا­سالم بین افراد خانواده و پیچیدگی روحی و رفتاری به هنگام بزرگسالی می­گردد. از دست دادن پدر در برخی موارد سبب طغیان روحی و عصبانیت درونی فرزندان شده و این امر در پسران به شکل پرخاشگری، زد و خورد و تخریب و در دختران به شکل درخود فرو رفتن، انزوا و افسردگی بروز می­نماید. خستگی مفرط روحی و جسمی مادر و تحمل بار سنگین مسئولیت می­تواند باعث کم صبری و پرخاشگری مادر و متعاقبا منجر به اعمال خشونت جسمی و کلامی نسبت به کودکان گردد.

ج- مشکلات مالی :

با توجه به ساختار اجتماعی و فرهنگی کشورمان بخصوص در طبقات محروم تر جامعه که مردان تنها نان­آور خانواده می­باشند، پس از مرگ پدر مواجهه­ی  خانواده  با چالش­های عمیق مالی اجتناب ناپذیر می­باشد. نداشتن مهارت­های علمی و فنی، عدم تساوی زن و مرد در بازار کار و هزینه سنگین مراقبت از کودکان در مراکز نگهداری،

امکان اشتغال و کسب در آمد بانوان را در اکثر موارد غیر ممکن می­سازد­. مجموع این عوامل ازیک طرف و عدم تامین اجتماعی و مالی از طرف دیگر این گروه از بانوان را با مصائب زیادی در زمینه فراهم کردن نیازهای اولیه خانواده شامل فراهم کردن یا حفظ سرپناه، تامین مواد غذایی، خدمات درمانی، پوشاک، امکانات تحصیلی و سایر هزینه_­های اجتناب ناپذیر و اولیه زندگی مواجه می­سازد.

براساس نتایج بدست آمده از تحقیقات اجتماعی در سراسر دنیا پیرامون اثرات سوء فقر و برآورده نشدن نیازهای اولیه، فقر و تنگدستی، پیچیدگی­های روحی، جسمی و رفتاری جبران ناپذیری به بار می­آورد.

بسیاری از تحقیقات فقر را بعنوان موثرترین عامل ناهنجاری­ها و مفاسد اخلاقی، کردار، روحی، جسمانی و اجتماعی می­داند.

بر اساس آمار بدست آمده در کشورآمریکا با وجود دارا بودن سیستم خدمات اجتماعی منظم و نسبتا غنی خانواده­های تک سرپرست (یا مادرسرپرست) پنج برابر بیشتر از خانواده­هایی که توسط والدین سرپرستی می­شوند در معرض فقر و معظلات ناشی از آن قرار دارند. بنا به تئوری ارائه شده توسط آبراهام  مازلو  تئوریسین و روانشناس مشهور رشد و تکامل روحی و رفتاری شخصی که از نیازهای اولیه زندگی محروم  و فاقد احساس امنیت  عاطفی، جانی و مالی باشد به شدت به مخاطره افتاده و اکثرا غیر ممکن می­گردد.

جذب اجباری کودکان به بازار کار و اشاعه فحشا از مخرب­ترین تاثیرات فقر بر روی این گروه آسیب پذیر جامعه خواهد بود .

وحال فعالیت­هائی که بیش از یک دهه در “موسسه خیریه یاوران ایتام” با همراهی و همیاری شما یاورها ، خیرین و داوطلبان گرانمایه آغاز نمودیم تلاشی است در جهت بهبود وضعیت معیشتی و روحی و روانی خانوارهای مادر سرپرست که باز هم بیشتر بیشتر به آن خواهیم پرداخت .

سهیلا بلوری

مرداد1394